Trao đổi với phóng viên VOV.VN,ấymáitócdựngđứngcónghĩalàrấtdễbịséttấncô bà Nguyễn Thị Thanh Bình - Dự báo viên Phòng Dự báo Số trị Viễn thám Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia cho biết, nguyên nhân xảy ra sét ở Việt Nam là tổng hợp của rất nhiều nguyên nhân, đầu tiên Việt Nam nằm trong khu vực tâm dông của cả Châu Á và khu vực này là 1 trong 3 tâm dông lớn nhất trên thế giới.

Theo thống kê, mỗi năm trên cả nước có khoảng 2 triệu cú sét đánh xuống mảnh đất hình chữ S, trong đó tập trung chủ yếu từ giai đoạn tháng 4, 5 đến giai đoạn chuyển tiếp từ mùa Hè sang mùa Thu. Đặc biệt là giai đoạn đầu và cuối Hè sẽ xuất hiện nhiều hơn.

Năm 2022, mưa ở khu vực phía Bắc nhiều hơn mọi năm, tần suất nhiều hơn. Theo bà Nguyễn Thị Thanh Bình, có khoảng 80% những trường hợp tử vong do sét đã vi phạm nguyên tắc an toàn cơ bản.

Nếu thấy mái tóc dựng đứng có nghĩa là rất dễ bị sét tấn công

Theo Tiến sĩ Nguyễn Xuân Anh (Viện trưởng Viện Vật lý địa cầu - Viện Hàn lâm Khoa học Công nghệ Việt Nam), những người bị sét đánh thường bị các tổn thương vĩnh viễn ở não, điếc hay mù nếu chậm được phát hiện và cấp cứu tại chỗ, trường hợp nặng có thể tử vong. Có khoảng 30% nạn nhân sét đánh bị tử vong do tim ngừng đập.

Nếu người dân không kịp tìm nơi trú ẩn an toàn khi có dông sét thì tuyệt đối không dùng cây cối làm chỗ trú mưa, tránh các khu vực cao hơn xung quanh, tránh xa vật dụng kim loại như xe đạp, xe máy, hàng rào sắt. Mọi người nên tìm chỗ khô ráo, đứng ở vị trí càng thấp càng tốt, tay ôm cổ, nhón chân và không nằm xuống đất, làm sao để phần tiếp xúc của người với mặt đất là ít nhất.

Theo Tổng cục Phòng chống Thiên tai, sét có thể gây thương tích bằng những cách thức như: Đánh thẳng vào vị trí nạn nhân từ trên đám mây xuống. Sét đánh khi nạn nhân tiếp xúc với vật bị sét đánh và điện thế bước.

Theo thống kê thì sét đánh thẳng là nguy hiểm nhất, cứ 10 người bị sét đánh thẳng thì 8 người chết. Sét đánh tiếp xúc hay tạt ngang cũng rất nguy hiểm. Khi sét đánh xuống cây, thì 1 tia sét có thể giết chết ngay vài người xung quanh. Độ nguy hiểm phụ thuộc vào bản chất của vật bị sét đánh và vị trí tương đối với nạn nhân. Thương vong do điện thế bước nhẹ hơn.

Trong một số trường hợp năng lượng tia sét không tiêu tán ngay tại chỗ mà truyền theo mặt đất và khi nạn nhân đứng trên đường truyền đó có thể bị liệt. Trong một số trường hợp tồi tệ nạn nhân sẽ bị vấn đề với việc đi lại sau này. Thường thị điện thế bước chỉ gây những hiệu ứng tạm thời và ít khi để lại hậu quả sau này. Trong thực tế sét lan truyền xuất hiện khi nạn nhân nói chuyện điện thoại, cầm vào các dây cáp, dây anten dẫn từ ngoài vào.

Theo khuyến cáo của Tổng cục Phòng chống thiên tai, khi xảy ra mưa dông kèm sấm chớp, mọi người đang ở ngoài đường phải hết sức chú ý như: Cần nhanh chóng tìm nơi trú ẩn an toàn. Lưu ý nhà kho, nhà chờ xe buýt và các công trình không có bộ phận chống sét là những mục tiêu dễ bị sét đánh, vì thế mỗi người nên tìm đến một tòa nhà lớn, nơi mà các hệ thống dây điện, ống nước sẽ trực tiếp hấp thụ điện tích của sét. 

Sét thường tìm đến những mục tiêu ngắn nhất. Vì vậy, nếu gặp sấm sét khi đang ở một khu rừng, mọi người hãy tìm vị trí thấp dưới những cây nhỏ để trú ẩn, tránh đứng cạnh những cây cao, vì sét luôn có xu hướng tấn công vào những cây cao nhất.

Nếu đang ở một khoảng đất trống, hãy tìm đến vị trí thấp, như thung lũng hoặc khe núi (nhưng hãy cảnh giác với lũ quét). Nếu đang ở trên một chiếc thuyền, hãy tiến vào bờ càng nhanh càng tốt.

Nếu thấy mái tóc dựng đứng có nghĩa là rất dễ bị sét tấn công. Lúc này bạn hãy ngồi xổm, dùng tay bịt tai lại để giảm tác hại đến thính lực và gục đầu vào hai đầu gối.

Tuyệt đối không sử dụng điện thoại, tránh xa các vật dụng bằng kim loại, trạm biến áp, cột và đường dây điện. Không được nằm duỗi thẳng trên mặt đất, không đứng thành nhóm người gần nhau.

Với người đang ở trong nhà, khi có dông sét cần ngắt nguồn điện các thiết bị điện tử như ti vi, máy tính và các nguồn điện tử khác, hạn chế sử dụng điện thoại khi có dông sét, không đứng gần cửa sổ, cửa ra vào, các dây điện hay cáp điện thoại. Tránh xa các chỗ ẩm ướt như phòng tắm, bể nước.

Cần phải thường xuyên theo dõi thông tin dự báo thời tiết để phòng tránh. Khi sét xảy ra, thoạt tiên ta thấy tia chớp loé lên và sau đó là có tiếng sấm kèm theo. Nếu bạn tính khoảng thời gian từ lúc tia chớp loé lên và lúc nghe thấy tiếng sấm thì có thể xác định được khoảng cách tới nơi sét xảy ra. Chia số giây cho 3 ta được khoảng cách đến tia sét.

Ví dụ đếm được 3 giây thì sét cách vị trí đứng là 3/3= 1km. Nên nhớ rằng nếu như khoảng thời gian bạn đếm được từ khi thấy chớp và nghe tiếng sấm nhỏ hơn 30 giây, thì bạn đã nằm trong tầm ngắm của tia sét rồi và phải cẩn thận. Nếu thời gian này nhỏ hơn 20 giây thì phải di chuyển đến nơi an toàn hơn. Khi nghe thấy tiếng sấm đầu tiên bất kể là gì cũng cần phải thấy nguy hiểm đã đến. Sét có thể đánh cách xa nơi có mưa tới 15-20km.

Trường hợp gặp nạn nhân bị sét đánh, hãy hỗ trợ họ ngay lập tức vì sau khi bị sét đánh, nạn nhân không còn mang điện tích và không hề nguy hại cho người trợ giúp. Cần khẩn trương dập lửa trên cơ thể người bị nạn, cứu chữa khẩn cấp như hô hấp nhân tạo, sau đó chuyển ngay đến cơ sở y tế gần nhất.

Mỗi năm trên cả nước có khoảng 2 triệu cú sét đánh xuống

Thời gian qua, nhiều trường hợp sét đánh xảy ra tại liên tiếp ở nhiều nơi như: Thái Bình, Hưng Yên, Hà Nội, Ninh Bình và Hải Dương… gây ra những cái chết thương tâm và tài sản bị thiệt hại lớn.

Theo Cục Biến đổi Khí hậu (Bộ TN&MT), sét là hiện tượng tự nhiên được hình thành từ các cơn dông sét. Dông là hiện tượng khí quyển phức tạp, hình thành khi có đối lưu mạnh, bao gồm sự phóng điện trong đám mây, giữa các đám mây với nhau hoặc giữa các đám mây với mặt đất, tạo ra hiện tượng chớp và sấm; thường kèm theo gió mạnh và mưa lớn, đôi khi có mưa đá. Trường hợp sự phóng điện xảy ra giữa đám mây và mặt đất được gọi là sét.

Cơn dông có thể kéo dài từ 30 phút đến 12h và có thể trải rộng từ vài chục đến hàng trăm km. Trong giai đoạn đầu phát triển của cơn dông, khối không khí nóng ẩm chuyển động lên trên. Sự phân chia điện tích trong mây dông gây ra bởi chuyển động thẳng đứng trong đám mây. Sự phân bố điện tích trong đám mây khá phức tạp. Khi các vùng điện tích đủ mạnh sẽ xảy ra phóng điện - sét.

Ước tính trên trái đất cứ mỗi giây có khoảng 100 cú phóng điện xảy ra giữa các đám mây tích điện với nhau và với mặt đất. Công suất của nó có thể đạt tới hàng tỷ KW, làm nóng không khí đến 28.000 độ C (hơn ba lần nhiệt độ bề mặt mặt trời).

Ngoài tác dụng có lợi của dông như mang lại lượng nước mưa, khả năng cung cấp nitrat của phóng điện sét đem lại cho nông nghiệp nguồn đạm phong phú, dông sét còn gây ảnh hưởng tiêu cực lên kinh tế - xã hội. Dông kèm theo mưa lớn kéo dài gây ngập lụt, sét thường xuyên là hiểm họa gây thiệt hại về người và tài sản.

Hàng năm, trên thế giới có khoảng 5.000 người bị sét đánh. Trong thời gian gần đây, rất nhiều công trình, đường dây tải điện, kho tàng, các thiết bị ngành bưu chính viễn thông, thiết bị điện tử đã bị sét đánh hỏng gây thiệt hại rất lớn./.